Cuba
De val van Batista (1959)
Batista was de dictator in Cuba sinds 1933. Hij steunde sterk op de VS en
Amerikaanse bedrijven hadden grote belangen in Cuba, vooral in plantages. Fidel
Castro was degene die de strijd tegen aanvoerde. Hij had al een keer vastgezeten,
maar trok zich uiteindelijk terug in de bergen om van daaruit de strijd voort te
zetten. Een van zijn mede strijders was de Argentijn Ernesto Che Guevara.
Vanuit de bergen krijgen de guerilla's steeds meer gebied onder controle en op 1 januari 1959 verdreven ze Batista en werden als helden binnen gehaald. Castro wende zich in het begin tot de VS. De regering Eisenhower was op dat moment druk bezig met de relaties met de Sovjet Unie en Castro werd ontvangen door vice-president Nixon. De twee konden niet tot elkaar komen en vervolgens wende Castro zich tot de SU. Chroetsjov haalde de banden aan omdat een mooie kans was om een positie binnen de Amerikaanse invloedssfeer te krijgen.
De varkensbaai-invasie
Castro begon een economisch programma van landverdeling en nationalisatie
van buitenlandse bedrijven. Dit trof een aantal grote Amerikaanse bedrijven die
goede contacten bij de regering Eisenhower hadden. Men drong aan op maatregelen.
De CIA begon het plan uit te werken voor een invasie van Cuba door Cubaanse
bannelingen. In het begin zouden zij steun krijgen als dit nodig was. Bij het
aantreden van John F. Kennedy als nieuwe Amerikaanse president was het plan voor
een invasie nog niet uitgevoerd. Kennedy stemde met het plan in, maar de VS zou
geen openlijke steun geven. In april 1961 begon de invasie. De invasie werd een
mislukking. De bannelingen bleven steken op het strand en kregen niet de steun
die ze nodig hadden. Castro had snel zijn defensie op orde en kon zo de
bannelingen gemakkelijk tegenhouden.
De bannelingen hadden gerekend op een volksopstand zodra bekend zou worden dat een invasie gaande was. Dit gebeurde niet, onder andere omdat tussen de bannelingen mensen zaten die banden hadden met de oud-dictator Batista. Castro kon op de steun van de bevolking rekenen en kon zo zijn troepen gebruiken voor het bestrijden van de invasie. Kennedy legde de schuld van de mislukking bij de CIA, zij zouden hem misleid hebben. Doordat Kennedy zich vernederd voelde gaf hij de opdracht om Castro te vermoorden. Hoewel dit geprobeerd is lukte het nooit.
De Cuba-crisis oktober 1962
President Kennedy was de jongste president in de geschiedenis van de VS. De
Koude Oorlog zou onder hem het koudst worden.
De eerste top ontmoeting tussen Kennedy en Chroetsjov was een ramp. Chroetsjov had geen respect voor Kennedy, die dit ook zo ervaarde. De SU had rond Berlijn de spanningen opgevoerd en ook in Azië zag Kennedy een sterke communistische dreiging. Hij wilde niet zwak overkomen, dit was een obsessie voor hem. Hij voerde de defensie uitgaven sterk op en plaatste de nadruk op de lange afstandsraketten (ICBMs).
In 1962 begonnen de spanningen tussen de VS en de SU verder op te lopen. Berlijn was nog steeds het belangrijkste spanningsveld. De SU had een achterstand op het gebied van ICBMs en zocht naar een manier om dit te compenseren. Door de goede betrekkingen tussen Cuba en de SU waren op het eiland al Sovjet troepen, als militaire adviseurs. Chroetsjov zag het plaatsen van raketten en bommenwerpers als een logische volgende stap.
De CIA directeur John Alexander McCone had in augustus 1962 in een vergadering met de top van defensie en Buitenlandse Zaken al profetisch laten weten dat: "Als ik Chroetsjov was, zou ik ballistische raketten voor de middellange afstand op Cuba stationeren, enkele op Washington en New York richten en zeggen: 'Meneer de president, zou u het leuk vinden een poosje in de loop van een geweer te kijken? Laten we maar eens over Berlijn praten. Later onderhandelen we wel over uw buitenlandse bases.' De ministers Rusk (Defensie) en McNamara (BZ) dachten dat het niet zo'n vaart zou lopen.
Ondanks een huwelijksreis aan de Rivièra hield McCone zijn zaakjes goed in de gaten (een stroom van telexen van en naar het pas gehuwde paar was hiervan een gevolg). Hij hield zich in het bijzonder bezig met het volgen van de verrichtingen van de U2-vluchten boven Cuba.
Hoewel verschillende mensen waarschuwde voor de installatie van kernwapens op Cuba liet Kennedy weten dat dit voor hem onacceptabel was en dat hij actie zou ondernemen om te voorkomen dat offensieve wapens geplaatst zouden worden.
Op 15 oktober kwamen er foto's binnen van de recente spionagevluchten. Hierop waren duidelijk te zien dat voorbereidingen werden getroffen om SS-4 raketten te plaatsen. Deze waren in staat om de VS te bereiken. Op de 16e was duidelijk dat Kennedy de foto’s geheim wilde houden totdat hij wist wat wilde doen. Daarnaast mocht de Sovjet Unie niet te weten komen dat de VS het ontdekt hadden. De tussentijdse Congresverkiezingen zorgden ervoor dat Kennedy niet constant in het Witte Huis was. Hij was ook niet elke keer aanwezig bij de beraadslagen van zijn adviseurs en ministers. Voor veel journalisten bleef de crisis hierdoor geheim.
Tijdens het overleg werd duidelijk dat de raketten moesten verdwijnen van Cuba en dat slechts 2 militaire opties: een bombardement of een maritieme blokkade om Cuba om de levering van de offensieve wapens te voorkomen.
Veel vertrouwen in een diplomatieke oplossing had men niet. Kennedy wilde eerst besluiten welke actie hij zou nemen en dan pas de diplomatiek een kans te geven. Mensen in het Pentagon en de CIA wilde meteen proberen om Castro te verwijderen, maar Kennedy was hier tegen.
Tijdens de eerste discussie op de 16e waren de meeste voor de bombardementen. Bij de tweede discussie later die dag kwamen langzaam aan meer voorstanders voor de blokkade, waaronder de Minister van Defensie (Robbert McNamara) en Kenndy’s broer Robbert. Men besefte ook dat een blokkade alleen de raketten niet weg kon krijgen, maar het was een eerste stap en de situatie stapsgewijs kon laten escaleren. Tegelijkertijd was men bang voor een tegenblokkade bijv. bij Berlijn.
De voorstanders van een luchtaanval hadden het probleem dat het een alles of niets optie, escalatie was niet mogelijk.
Op de 19e werden de twee opties nogmaals besproken in een speciale werkgroep en zouden verder die dag uitgewerkt in twee kleinere groepen.
De groep die de luchtaanval moest uitwerken konden deze optie niet aanvaardbaar maken voor Kennedy. De andere groep had de blokkade helemaal uitgewerkt. Op deze dag begon men ook met het uitwerken van de diplomatieke stappen.
Op de 20e kwam Kennedy terug van campagne met het excuus ziek te zijn. In werkelijkheid kwam hij luisteren naar de presentaties. Hij koos uiteindelijk voor de blokkade.
De dag daarna werden de voorbereidingen voor de blokkade getroffen en werd aan de toespraak gewerkt. Kennedy sprak nog een keer de optie voor een luchtaanval door. Men kon slechts garanderen dat 90 % van de raketten vernietigd zouden worden. Dit was voor Kennedy niet genoeg. Intussen hadden de kranten de New York Times en de Washington Post het verhaal ontdekt hadden en op aandringen van Kennedy besloten ze 1 dag te wachten met het nieuws.
Op de vroege avond van de 22e hield Kennedy een toespraak op televisie. Hiervoor waren verschillende bondgenoten ingelicht over wat in de toespraak gezegd zou worden. Kennedy vertelde toen de rest van de wereld dat de lanceerinrichtingen ontdekt waren en dat de geheime en snelle opbouw een bewuste provocatie was en dat dit onacceptabel was. Hij benadrukte dat de Sovjet Unie hem valse geruststellingen en beloftes had gegeven en dat hij vaak genoeg publiekelijk had gewaarschuwd dat dit onacceptabel zou zijn. Daarna gaf hij aan welke eerste stappen door de VS ondernomen zouden worden:
1 een maritieme blokkade van offensieve
wapens
2 toename van surveillance vluchten en de bereidheid om actie te ondernemen als
de SU zou doorgaan.
3 de waarschuwing dat raketten gelanceerd vanaf Cuba beschouwd zou worden als
een aanval door de SU op de VS die door een tegenaanval beantwoord zou worden.
4 versterking van de Amerikaanse basis Guantanamo op Cuba en de evacuatie van
niet militair personeel.
5 een steun verzoek aan de staten van de Organisatie van Amerikaanse staten (OAS).
6 het met spoed bijeen roepen van de VN
Veiligheidsraad
7 een oproep aan Chroetsjov om geen verdere bedreigingen voor de wereldvrede te
ondernemen.
De dag daarna had de OAS unaniem voor de blokkade. Ook was duidelijk de SU geen tegenmaatregelen had genomen bijv. rond een Berlijn. Het werk aan de raketten ging echter door. Op de 24e ging de blokkade in en later die dag waren een aantal Sovjet schepen van koers veranderd of gestopt. Ook nu nog ging het werk aan de raketten door. De tweede dag van de blokkade was alleen een tanker die trotseerde. Deze mocht ongestoord door. De Sovjet regering weigerde nog steeds toe te geven dat de lanceerinrichtingen bestonden. Dit leidde in de Veiligheidsraad tot een botsing tussen de VS en de SU. Terwijl de Sovjet ambassadeur Zorin ontkende liet de Amerikaanse ambassadeur Stevenson uitvergrotingen van de U2 spionage foto’s zien.
De volgende dag werd duidelijk dat de Sovjet Unie een schikking zocht. Als de VS beloofde nooit Cuba binnen te vallen dan zouden de raketten weggehaald worden. Dit werd via een KGB agent en via een brief van Chroetsjov duidelijk gemaakt.
Terwijl de Kennedy-regering over het voorstel nadacht kwam de Sovjet Unie met een nieuwe openlijke eis: de raketten in Turkije moesten verdwijnen in ruil voor de raketten in Cuba. Daarnaast bleek dat U2 vliegtuig was neergeschoten was boven Cuba. Kennedy besloot luchtafweergeschut niet te bombarderen, zoals oorspronkelijk de bedoeling was. Na lang beraad verklaarde Kennedy het eerste voorstel te accepteren. Hij negeerde de latere eis. Wel liet hij Robbert Kennedy aan de Sovjet ambassadeur Dobrynin vertellen dat 6 maanden de raketten in Turkije verwijderd zouden worden, mits de Sovjet Unie het nooit een onderdeel van de overeenkomst zouden noemen.
Zondag 28 oktober liet Chroetsjov via radio Moskou verklaren dat de raketten van Cuba verwijderd zouden worden en de belofte om Cuba nooit binnen te vallen geaccepteerd werd. Na onderhandelingen werden ook de Sovjet bommenwerpers teruggetrokken.